رابطه بین اظهارنظر حسابرس اقالم تعهدی اختیاری و ریسک مالی

Transcript

1 پژوهشهاي حسابداري مالي و حسابرسي سال / 8 شماره / 11 پائیز 1131 صفحه 111 تا 121 رابطه بین اظهارنظر حسابرس اقالم تعهدی اختیاری و ریسک مالی بهزاد کاردان 1 تاریخ دریافت: 9911/40/62 تاریخ پذیرش: 9911/42/62 مهدی صالحی 2 حسین کالته 3 چكیده در این مقاله رابطه بین اظهارنظر حسابرس و ریسک مالی با مدیریت سود مورد بررسی قرار گرفته است. مدیریت سود با استفاده از اقالم تعهدی اختیاری برآورد شده است. در رابطه با نوع اظهارنظر حسابرس گزارش حسابرس به دو دسته مقبول )تعدیل نشده( و مشروط )تعدیل شده( تقسیم شده است. از متغیرهای ریسک مالی اهرم مالی و نوسانات سود در این پژوهش استفاده شده است. برای برآورد اقالم تعهدی اختیاری بر اساس نوع صنعت از مدل تعدیل شده جونز استفاده شده است. برای آزمون فرضیه ها از روش رگرسیون خطی ساده یک متغیره و چند متغیره با به کارگیری اطالعات 19 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران استفاده شده است. نتایج حاصل از آزمون فرضیه ها حاکی از این است که نوع اظهار نظر حسابرس با اقالم تعهدی اختیاری رابطه مستقیم دارد یعنی اینکه حسابرسی مستقل موجب کاهش استفاده مدیریت از اقالم تعهدی اختیاری می شود. اهرم مالی و اظهارنظر حسابرس با اقالم تعهدی اختیاری رابطه معکوس داشت یعنی با افزایش اهرم مالی اقالم تعهدی اختیاری کمتری استفاده شده و اظهار نظر حسابرس به سمت مقبول سوق پیدا می کند. نوسانات سود و اظهار نظر حسابرس با اقالم تعهدی اختیاری رابطه نداشت. واژههای کلیدی: اظهار نظر حسابرس اقالم تعهدی اختیاری اهرم مالی مدیریت سود نوسانات سود استادیار حسابداری دانشکده علوم اداری و اقتصادی دانشگاه فردوسی مشهد مشهد ایران نویسنده اصلی و مسئول مکاتبات. kardan@um.ac.ir 2- دانشیار حسابداری دانشکده علوم اداری و اقتصادی دانشگاه فردوسی مشهد مشهد ایران. 3- کارشناس ارشد حسابداری دانشگاه آزاد اسالمی واحد نیشابور نیشابور ایران.

2 112 رابطه بین اظهارنظر حسابرس اقالم تعهدي اختیاري و ریسک مالي 1- مقدمه طبق استاندارد حسابداری شماره یک ایران هدف صورتهای مالی ارائه اطالعاتی تلخیص و طبقه بنددی شده درباره وضعیت مالی عملکرد مالی و انعطاف پذیری مالی واحد تجاری است که برای طیفی گسترده از استفاده کنندگان صورتهای مالی در اتخاذ تصمیمات اقتصادی مفید واقع شود. صورتهای مالی نتدایج ایفدای وظیفه مباشرت مدیریت یا حسابدهی آنها را در قبال منابعی که در اختیارشان قرار گرفته است نشدان مدی دهد. با توجه به رشد و توسعه اقتصاد افزایش شرکت های سهامی و مقوله جدایی مالکیت از مدیریت کده از آن بعنوان تئوری نمایندگی یاد می شود و از آنجایی که مسئولیت تهیه و ارائه صورتهای مدالی بدا مددیریت واحد تجاری است این سوال مطرح می شود که آیا امکان دارد اطالعات صورتهای مالی بصورت صحیح ارائه نشود قابل ذکر است یکی ا ز مف ر وض ات ب ا اهمی د ت تئ د ور ی نم این د دگی ق ر ارد ا ش دت ن و ا ح د د تج د ار ی در تق د اط ع ارتباطات قراردادی است که میان مدیریت سرمایه گذاران اعتبار دهندگان و دولت وجود دارد و بسدیاری از ارتباطات موجود میان گروههای مزبور توسط ارقام حسابداری تعریف یا کنترل می شوند. مثالهایی برای این موارد شامل قراردادهای حقوق و مزایای مدیران وضعیت بدهی و اندازه شرکت می باشد )شباهنگ 9922(. یکی از اقالم مهم صورت سود و زیان سود خالص بوده که بر مبنای فرض تعهدی شناسایی شدده و یکدی از عوامل تاثیر گذار بر تصمیمات استفاده کنندگان صورتهای مالی درباره وضعیت مالی شدرکت مدی باشدد. در پژوهشهای انجام شده در خصوص مدیریت سود از اقالم تعهدی اختیاری یعنی اقالمی که مددیریت ممکدن است آنها را دستکاری کند استفاده شده است. اقالم تعهدی باعث ایجاد تفاوت بین سود و جریان وجوه نقدد می شود در نتیجه با فرض اینکه جریانهای نقدی دستکاری نشوند تنهدا راه دسدتکاری سدود افدزایش یدا کاهش اقالم تعهدی اختیاری است)کردلر و سیدی 9921(. همچنین زمانی که شرکت اهرمی اسدت یعندی نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام باالست یا سود شرکت دارای نوسان است مدیریت ممکن است اقدام به مدیریت سود از طریق اقالم تعهدی اختیاری نماید. شرکتهایی که سود آوری کمتدری دارندد بیشدتر واجدد شرایط دریافت اظهار نظر تعدیل شده می باشند )الثانی بات و عبدل جلیل 6499( 9 این شرکتها به احتمال زیاد کاهش در سود را از طریق هموارسازی سود مدیریت می کنند )دفوند 9119(. 6 یکی از راههای قابلیدت اطمینان از این وسیله ارتباطی )صورتهای مالی( و از طرف دیگر کاهش ریسدک اسدتفاده از آن در تصدمیم گیریهای استفاده کنندگان حسابرسی مستقل می باشد. با توجه به اینکه هدف حسابرسدی افدزایش میدزان اطمینان استفاده کنندگان نسبت به صورتهای مالی است و این هدف با اظهار نظر حسابرس نسبت به اینکده آیا صورتهای مالی از تمام جنبه های با اهمیت طبق چارچوب گزارشگری مالی مربوط تهیه شدده اسدت یدا خیر تامین می شود. بنابراین انجام حسابرسی طبق استانداردهای حسابرسی و رعایدت الزامدات آیدین رفتدار حرفه ای مبنای الزم را برای اظهار نظر حسابرس فراهم میکند. بنابراین حسابرس یدک رابطده بدین واحدد تجاری و استفاده کنندگان از طریق گزارش حسابرسی )اظهار نظر( برقرار می کند. با توجه به پیشرفتهای حسابداری و حسابرسی در دهه اخیر این پژوهش بصورت تجربی نشان می دهدد که اظهار نظر حسابرس می تواند نشانه هایی از مدیریت سود شرکت را فراهم نماید. به عبارت دیگر در ایدن شماره 31/ پائیز 1331

3 نویسندگان بهزاد کاردان مهدي صالحي و حسین کالته 111 تحقیق در وحله اول به دنبال پاسخی برای این پرسش هستیم که آیا اظهار نظر حسدابرس موجدب کداهش استفاده از اقالم تعهدی اختیاری توسط مدیریت می شود یا خیر و پس از آن میدزان تداثیرات اهدرم مدالی و نوسانات سود که سبب انگیزه مدیران برای مدیریت سود می شود را بر روی این رابطه ببینیم. ضرورت اصلی این پژوهش اتکاء بیشتر به گزارشهای حسابرسی و افزایش سطح آگاهی استفاده کنندگان از صورتهای مالی می باشد. همچنین با وجود انگیزههای مدیران برای اعمال مدیریت در سود الزم است رابطه بین اظهدار نظدر حسابرس و مدیریت سود به منظور ارائه اطالعاتی جهت تصمیم گیری بهتر استفاده کنندگان ایدن صدورتها بررسی و مشخص شود. 2- مبانی نظری 1-2- مدیریت اقالم تعهدی اختیاری اقالم تعهدی عبارت است از تفاوت بین سود تعهدی و سود نقدی حسدابداری کده متداثر از روش هدای )9111( 9 حسابداری و تصمیم گیریهای ویژه مدیریت است )ظریف فدرد و نداظمی 9929 (. از دیددگاه دچدو هدف حسابداری تعهدی سنجش بهتر عملکرد شرکت می باشد. اقالم تعهددی بده دو بخدش اقدالم تعهددی اختیاری و اقالم تعهدی غیر اختیاری تقسیم می شود و عمده تحقیقات بر روی بخش اختیاری انجدام شدده است. اقالم تعهدی اختیاری اقالمی هستند که به رویدادهای درون شرکت مرتبط بوده و به عوامل بیرون از آن ارتباطی ندارد )جونز ( مدیریت سود از طریق اقالم تعهدی اختیاری بده اسدتفاده فرصدت طلبانده مدیران از انعطاف پذیری موجود در اصول پذیرفته شده حسابدرای به منظور تغییر سود گزارش شده اطالق می شود بدون اینکه تغییری در جریانهای نقدی زیر بنای شرکت صورت گیرد )چن 2005(. 1 مدیریت اقالم تعهدی اختیاری وسیله ای برای تغییر آرایش حساب هاست و اثری بدر عملیدات شدرکت نددارد )ولدی زاده الریجانی 9921 (. بنابراین انعطاف پذیری گزارش سود تعهدی فرصت استفاده از مدیریت سود را به مدیریت میدهد چنین فرصت هایی که مدیریت بوسیله اقالم تعهدی بدست می آورد در نتیجه پایین بدودن کیفیدت گزارشات مالی است. بطور مشابه جوهل و همکاران )6449( 2 بیان نمودند که وجود انعطاف پذیری و روشهای حسابداری ذهنی و آزادی انتخاب سیاستهای متفاوت در یک فضا برای مدیریت سود موجدب افدزایش فشدار برای مذاکره بین مدیریت و حسابرسی جهت استفاده مناسب از اصول پذیرفته شده حسابداری است اظهار نظر حسابرس و اقالم تعهدی اختیاری فرآیند اندازه گیرى سود و نتیجه آن نقش مهمى در اداره شرکت داشدته و همچندین اهمیدت ویدژه ای برای استفاده کننذگان صورتهاى مالى دارد. از آنجا که محاسبه سدود شدرکتها متد ثر از روشدهای بدرآوردى حسابدارى بوده و تهیه صورتهاى مالى به عهده مدیریت واحد تجارى است ممکن است بنا به دالیل مختلف که در فوق به آن اشاره شد مدیریت اقدام به مدیریت سود نماید. حسابرسى از طریق اعتباردهى به صورتهاى مالى عدم تقارن اطالعاتى را که بین مدیران و سهامداران شرکت وجود دارد کداهش مدى دهدد )فردیناندد و شماره / 31 پائیز 1331

4 111 رابطه بین اظهارنظر حسابرس اقالم تعهدي اختیاري و ریسک مالي 9112(. 1 تصور استفاده کنندگان صورتهای مالی این است که حسابرس مستقل به دلیل اسدتقالل همکاران و صالحیت حرفه ای موجب کاهش انگیزه دستکاری سود توسط مدیریت از طریق گزارش موارد تحریف بدا اهمیت می شود )الثانی بات و عبدل جلیل 6499 (. رابطه بین گزارش تعدیل شده حسابرس و اقالم تعهدی اختیاری به نظدر مدی رسدد بیشدتر مربدوط بده دستکاری مدیریت در استفاده از اقالم تعهدی اختیاری باشد که این دسدتکاری مددیریت در صدورت کشدف توسط حسابرس و عدم اصالح توسط مدیریت موجب صدور گزارش تعدیل شده می شدود)جونز 9119 دی 2 آنجلو و هلی 9121 (.تحقیقات 94 قبلی درباره ارتباط بین گدزارش تعددیل شدده حسدابرس و اقدالم تعهدی اختیاری نشان دهنده یک انتقال و سیگنال مثبت یا منفی بین آنها بدوده اسدت )برادشداو 9111(. 99 ب ر خی از م ط ا لع ات قبلی نش ان د اد ب د ا اف د ز ای ش م د دی ری ت س د ود ا حتم د ا ل ص د د ور گ د ز ار ش تع د دیل ش د د ه و ج د ود 99 دارد)فرانسیس و کرشنان بارتو فردیناند و تسیوجادی 6449(. فرانسدیس و کرشدنان )9111( اظ ه ار د ا شتن د که ی ک ارتب ا ط مثب ت بی ن این که حس اب ر س ب ده ا حتم د ا ل زی د اد گ د ز ار ش تع د دیل ش د د ه در ز م د ان استفاده زیاد از اقالم تعهدی اختیاری صادر کند وجود دارد. اگر حسابرسان مدیریت سود را کشف و مددیران شرکت تعدیالت الزم را در صورتهای مالی انجام ندهند حسابرس احتماال گدزارش تعددیل شدده صدادر مدی نماید. در نهایت می توان گفت که بین اظهار نظر حسابرس و اقالم تعهدی اختیاری بعنوان معیدار مددیریت سود رابطه وجود دارد قابلیت اطمینان اطالعات مالی و ریسک خطر مالی نشان دهنده این احتمال است که واحد تجاری در شرایط عادی قادر به باز پرداخت تسهیالت مالی خود به دلیل شرایط اقتصادی و تجاری از قبیل رکورد اقتصادی تصمیمات ضعیف مدیریت یدا رقابدت غیر منتظره در یک صنعت نیست. وقتی که این خطر با ریسک )خطر( اطالعات همراه باشد تصدمیم گیدری فرآیند پیچیده تر و ن ا م طمئ ن ت ر ی ر ا د ارد. خ ط ر ی ا ریس ک اط ال ع د ات نش د ان دهن د د ه ای د ن ا حتم د ا ل ا س د ت ک ده اطالعات فوق موجب تصمیم گیری نادرست و ریسک تجداری شدود )الثدانی بدات و عبددل جلیدل 6499(. تحقیقات قبلی در خصوص پیش بینی شرایط حسابرسی نشان دهنده انواع مختلفی از خطدرات کده ممکدن است اظهار نظر را تحت تاثیر قرار دهند می باشد )بارتو فردیناند و تسیوجادی 6449 (. ایدن عوامدل ریسدک احتماال موثر بر رابطه بین تغییرات گزارش حسابرس و اقالم تعهدی اختیاری می باشد. زمدانی کده شدرکتها دارای مشکالت مالی )بحران مالی( یا وضعیت رو به وخامت دارند انتظار می رود که این امر موجدب تشدویق مدیریت در دستکاری دارایی ها و سود در بهبود وضعیت مالی و نتایج حاصل از آن شود. این امر به نوبه خود 90 ممکن است موجب صدرو گزارش تعدیل شده توسط حسابرس شود)گاگانیس 6441(. بطور مشابه سانچز وکارکیا )6441( 91 به این نتیجه رسیدند مدیران زمانی که شرکت اهرمی است بیشدتر احتمدال دارد کده از اقالم تعهدی اختیاری به واسطه آزادی عملی که در حسابداری وجود دارد استفاده کنند آنهدا همچندین در یافتند دستکاری اقالم تعهدی اختیاری توسط مدیریت تا حدی صورت می گیرد که اطالعات مربوط به سود شماره 31/ پائیز 1331

5 نویسندگان بهزاد کاردان مهدي صالحي و حسین کالته 111 کمتر مفید واقع شود )الثانی بات و عبدل جلیل 6499 (. افزایش نوسانات سود ناشی از اسدتفاده مددیریت از اقالم تعهدی اختیاری است که این به نوبه خود نماینگر ریسک واحد تجاری است. نوسانات سود امکان دارد موجب تشویق مدیریت دردستکاری سود شود و مدیریت برای کاهش این تنوع و اجتناب از جرائم بازار ایدن فعالیت را انجام میدهد از طرفی این شرایط موجب افزایش هزینه های سرمایه شرکت می شود)گابریلسن و همکاران 6446(. 92 برخی پژوهشها نشان داده است که نوسان کم و پایدداری سدود حکایدت از کیفیدت آن دارد. به این ترتیب سرمایه گذاران با اطمینان خاطر بیشتر در سهام شرکت هایی سرمایه گذاری می کنندد که روند سود آنها با ثبات تر است )نوروش سپاسی و نیک بخت 9920(. یکی از روشهای مهم کاهش خطر اطالعات حسابرسی توسط حسابرس مستقل می باشد. حسابرسدی بعندوان یدک خددمت اطمیندان بخشدی موجب بهبود کیفیت اطالعات برای تصمیم گیری استفاده کننددگان مدی شدود. خددمت اطمیندان بخشدی حسابرس از طریق یک گزارش درباره اطمینان اثبات و مسئولیت تمام قسمت ها مدی باشدد کده ارائده مدی گردد. بنابراین می توان گفت که بین اظهار نظر حسابرس ومتغیر های ریسک مالی )اهدرم مدالی و نوسدانات سود( با اقالم تعهدی اختیاری رابطه وجود دارد. 3- پیشینه پژوهش تسیپوریدو و اسپاتیس )6490( 91 طی پژوهشی با عنوان اظهار نظر حسابرس و مدیریت سدود در یوندان دریافتند که اظهار نظر حسابرس ارتباط معنادار ی با مد یریت سود ندارد. همچنین مشخصه های مالی شرکت صاحبکار مانند سودآور ی و انداز ة شرکت در تصمیم حسابرس پیرامون تعدیل گزارش خدود در ارتبداط بدا ابهام در تداوم فعا لیت موثرتر از مدیریت سود است. الثانی بات و عبددل جلیدل )6499( تحقیقدی بدا عندوان ارتباط بین اظهار نظر حسابرس اقالم تعهدی اختیاری و ریسک مالی در اردن انجام داده اند. و به این نتیجه رسیدند که بین اظهار نظر حسابرس و اقالم تعهدی اختیاری )مدیریت سود( رابطه معناداری وجود نددارد و این نتیجه را ناشی از کیفیت پایین گزارشهای حسابرسی بیان نمودند. اهرم مالی بر رابطه بدین اظهدار نظدر 92 حسابرس و اقالم تعهدی اختیاری موثر بود. هربون و داگاناتن )6442( تحقیقی با عنوان گزارش حسابرس و مدیریت سود بر روی شرکتهای استرالیایی انجام داده اند هدف اصلی آنها در این تحقیق دالیل سوق پیدا کردن اظهار نظر حسابرس به سمت مشروط )تعدیل شده( شدن و نقش حسابرس در خصوص ورشکسدتگی ش رکت ه ا می ب ا ش د. ش و اه د ی ح اکی از این که م دی ری ت س ود م و ج د ب ص د د ور اظ ه د ار ن ظ د ر تع د دیل ش د د ه از ط د ر ف حسابرس شده باشد نبود. ولی پایداری سود شرکتهای دارای اظهار نظر تعدیل شده نسبت به سایر شدرکتها 91 بیشتر بود. باتلر لون و ویلنبرگ )6440( طی پژوهشی با عنوان بررسی اظهار نظر حسدابرس و ارتبداط آن با اقالم تعهدی اختیاری به این نتیجه رسیدند که گزارش حسابرسی نشانه های از مدیریت سدود را بصدورت واضح بیان نمی کند. بارتو فردیناند و تسیوجادی )6449( طى تحقیقى به ارزیدابى مددلهای مختلدف بدراى کشف مدیریت سود از طریق بررسى ارتباط بین اقدالم تعهددى اختیدارى وگدزارش حسدابرس پرداختندد. و دریافتند رابطه مثبت بین اقالم تعهدى اختیارى و دریافت گزارش مشروط وجود دارد یعنی با افزایش اقالم شماره / 31 پائیز 1331

6 111 رابطه بین اظهارنظر حسابرس اقالم تعهدي اختیاري و ریسک مالي تعهدی اختیاری احتمال صدور گزارش مشروط افزایش می یابد. از طرف دیگر نتایج حاصل از آزمدون هدای جداگانه در خصوص هر یک از مدلها در مورد کشف مدیریت سود موفق ترین مدل مدل جونز تعدیل شدده و ناموفق ترین مدل مدل دی آنجلو بود. مرادی و همکاران )9919( به بررسی ارتباط بین مددیریت سدود و اظهار نظر مشروط حسابرس در مورد ابهام در تداوم فعالیت پرداختند و یافته های پژوهش بیانگر آن است که بین مدیریت سود و اظهار نظر مشروط حسابرس به دلیل ابهام در تداوم فعالیت شدرکت ارتبداط مسدتقیمی وجود دارد.این در حالی است که بین مد یریت سود و اظهار نظر مشروط حسابرس به دالیلدی جدز ابهدام در تداوم فعالیت ارتباط معناداری مشاهده نشده است. بنی مهد و همکاران )9919( به بررسی مدیریت سدود و اظهار نظر حسابرسان بخش خصوصی پرداختند و نتایج نشان داد که بدین مددیریت سدود انددازه شدرکت سودآوری نسبت بدهی حق الزحمه حسابرسی و مالکیت دولتی با تعدداد بنددهای حسابرسدی قبدل از بندد اظهارنظر رابطه معنی دار وجود دارد. ابراهیمدی کدرد لدر و سدیدی )9921( در پژوهشدی بدا عندوان نقدش حسابرسان مستقل در کاهش اقالم تعهدی اختیاری دریافتند کده بدین ندوع اظهدار نظدر حسدابرس و اقدالم تعهدی اختیاری رابطه معناداری وجود ندارد. 4- فرضیه های پژوهش فرضیه اول: بین نوع اظهار نظر حسابرس با اقالم تعهدی اختیاری حاصل از مدل جونز تعدیل شده رابطده معنی داری وجود دارد. تع د اد ی از متغی ره د ا ی م رب د و ط ب ده ریس د ک م د ا لی ک ده ب د ر د س دت ک ار ی س د ود م د وث ر ا س د ت ش د ا مل ریسدک سیستماتیک)بتا( نوسانات سود اندازه و اهرم مالی شرکت می باشد این انتظدار هسدت کده ریسدک بداالی ش رکت ه ا م و ج ب اف ز ای ش د ست ک ار ی س ود به من ظ د ور ک د اه ش در ر ریس د ک ( خ ط د ر ) ت و س دط ا س دتف اد ه کنن د دگ ان صورتهای مالی صورت گیرد )وارفاید و ویلد سانچز و کارسیا 6441(. ما می توانیم از ایدن ارتبداط چنین نتیجه بگیریم که ریسک باال موجب استفاده بیشتر از اقالم تعهدی اختیاری و به احتمال زیاد موجدب صدور گزارش تعدیل شده خواهد شد ( الثانی بات و عبدل جلیل 6499 (. بنابراین فرضیه های زیر از طریدق اهرم مالی و نوسانات سود که در این پژوهش بعنوان متغیرهای ریسک مالی جهت آزمون فرضیه ها انتخداب شده به شرح زیر ارائه شده است: فرضیه دوم : بین اهرم مالی و نوع اظهار نظر حسابرس با اقدالم تعهددی اختیداری حاصدل از مددل جدونز تعدیل شده رابطه معنی داری وجود دارد. فرضیه سوم: بین نوسانات سود و نوع اظهار نظر حسابرس با اقالم تعهدی اختیاری حاصدل از مددل جدونز تعدیل شده رابطه معنی داری وجود دارد. شماره 31/ پائیز 1331

7 نویسندگان بهزاد کاردان مهدي صالحي و حسین کالته روش شناسی پژوهش تحقیق حاضر در زمره تحقیقات توصیفی حسابداری به شمار می رود و از نظدر فرآیندد اجدرای تحقیدق کمی است از نظر نتایج تحقیق کاربردی است از نظر زمانی این نوشتار مقطعی می باشدد و از نظدر هددف تحقیق از شاخه تحلیلی از نوع تجربی- همبستگی می باشد. داده های مربوط به این پژوهش از پایگاه هدای اطالعاتی بورس اوراق بهادار تهران نرم افزار ره آورد نوین صورتهای مدالی تداریخی وگزارشدات حسابرسدی منتشره شرکتها استخراج شده است. برای تجزیه و تحلیل داده های این پژوهش و آزمون فرضیه ها از ندرم افزار ای ویوز 1 استفاده شده است. جامعه آماری این تحقیق کلیه شرکتهای پذیرفته شدده در بدورس اوراق بهادار تهران می باشد که در دوره زمانی تحقیق یعنی از ابتددای سدال 9921 تدا 9916/96/61 در فهرسدت تابلو بورس درج شده باشند. از میان شرکتهای جامعه آماری شرکتهایی که واجدد شدرایط زیدر باشدند جدزو نمونه قرار گرفته است: 9( شرکتهایی که درطول دوره تحقیق از ابتدای سال 9929 تا 9916 جدزء شدرکتهای بدورس اوراق بهادار تهران باشند چون برای محاسبه متغییدر نوسدانات سدود اطالعدات 0 سدال قبدل از دوره تحقیق نیز نیاز می باشد. 6( شرکتهای واسطه گری مالی سرمایه گذاری بانکها و بیمه نباشند. 9( شرکتهایی عضوجامعه آماری میباشندکه تاریخ پایان سال مالی آنها پایان اسفند ماه باشد. 0( اطالعات مالی مورد نیاز برای محاسبه متغیر های تحقیق در مدورد آن شدرکتها در طدول دوره تحقیق در دسترس باشد. با در نظر گرفتن شرایط فوق در نهایت 19 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران جهدت آزمدون فرضیه های پژوهش انتخاب شد. 6- مدل پژوهش مدل های پژوهش )9( )6( و )9( به ترتیب برای آزمون فرضیه اول دوم و سوم استفاده شده است. DAit = 0 + 1AOPit + it DAit = 0 + 1AOPit + 2FLit+ it DAit = 0 + 1AOPit + 2VOLit+ it مدل )9( مدل )6( مدل )9( در مدلهای فوق DAit نوسانات سود برای شرکت :اقالم تعهدی اختیاری AOPit :نوع اظهار نظر حسابرسدان FLit :اهدرم مدالی : VOLit i در سالt می باشد. شماره / 31 پائیز 1331

8 118 رابطه بین اظهارنظر حسابرس اقالم تعهدي اختیاري و ریسک مالي 1-6- متغیر وابسته )9( اقالم تعهدی اختیاری: با توجه به تحقیقات قبلی در ایدن مطالعده از اقدالم تعهددی اختیداری بعندوان د خ ا ل ت فع ا ل م دی ری ت در گ ز ار ش س ود ا ستف اد ه ش د ه ا س د ت. ان د د از ه اق د ال م تع ه د د ی ا ختی د ار ی بعن د و ان مقی د ا س )شاخص( مدیریت سود می باشد. رویکرد مبتنی بر اصول حسابداری اقدالم تعهددی را بده اختیداری و غیدر ا ختی ار ی تقسیم نم ود ه ا س د ت. بخ د ش اق د ال م تع ه د د ی ا ختی د ار ی م دنع ک س کنن د د ه م د دی ری ت س د ود نم دی ب ا ش د د )کپالن 9121(. 69 بنابراین اغلب تحقیقات انجام شده بر روی بخش اختیاری بوده و برای برآورد اقالم تعهدی اختیاری از مدل تعدیل شده جونز )دچو سلون و سوینی 9111( 66 استفاده شده است. جونز تفاوت سود و وجوه نقد حاصل از عملیات را به عنوان مجموع اقالم تعهدی) TAit ( شناسایی نموده است در مدل یاد شده ابتدا کل اقالم تعهدی به صورت رابطه 9 محاسبه می شود: TAit = NIit - CFOit :NIit CFOit سود قبل از اقالم غیر مترقبه :وجوه نقد حاصل از فعالیتهای عملیاتی شرکتiدر سالt پس از محاسبه مجموع اقالم تعهدی برای محاسبه ضرایب β 6 β 9 و برآورد شده مختص شرکت می باشد از رابطه 6 استفاده می شود: β 9 )6( ایدن مددل کده بعندوان پارامترهدای TAit /Ait-1=β1i[1/Ait-1] + 2i [ REVit / Ait-1] + 3i [PPEit / Ait-1 ] سالt اقالم تعهدی شرکتiدر TAit :کل پایان سالt-1 داراییهای شرکتiدر Ait-1 :جمع REVit PPEit :تغییر در درآمدکه از تفاوت فروش خالص شرکتiدر سال tوt-1 :مبلغ ناخالص اموال ماشین آالت و تجهیزات شرکتiدر سالt )9( پس از تخمین پارامترهای رابطه 6 اقالم تعهدی غیر اختیاری) NDA ( از طریق رابطه 9 محاسبه می شود: NDAit=β1i[1/Ait-1] + 2i [( REVit- RECit) / Ait-1] + 3i [PPEit / Ait-1 ] وt-1 t سال در خالصحسابها و اسناد دریافتنی تجاری شرکتiدر RECit :تغییر برای محاسبه ضرایب متغیرها از نرم افزار اکسل واس پی اس اس استفاده شده است. در نهایت برای محاسبه اقالم تعهدی اختیاری به شرح رابطه 0 عمل می شود: DA= TAit /Ait-1 - NDAit )0( شماره 31/ پائیز 1331

9 نویسندگان بهزاد کاردان مهدي صالحي و حسین کالته متغیرهای مستقل نوع اظهارنظر حسابرس: اگر اظهارنظر حسابرس در مورد صورتهای مالی مقبول )تعددیل نشدده( باشدد از متغیرمصنوعی یک و مشروط )تعدیل شده( از عدد صفر استفاده می شود. اهرم مالی: در این تحقیق از نسبت بدهی به ارزش روز حقوق صاحبان سهام بعنوان مقیاس)شاخص( درجه اهرم مالی استفاده شده است. نوسانات سود: از طریق انحراف معیار سود عملیاتی بر جمع داراییهای شرکت تعیین می شود. نوسان سدود t در سال عبارت است از انحراف معیار سود بر داراییها از سال t تا 4-t به عبدارت دیگدر نوسدان سدود یدک شرکت معلوم برای سال مالی مشخص عبارت است از انحراف معیار سود سال مالی مشدخص و چهدار سدال مالی قبل از آن یافته های حاصل از مدل تعدیل شده جونز در پژوهش حاضر برای برآورد اقالم تعهدی اختیاری ابتدا ضرایب β6 β9 و β9 بر اساس نوع صنعت که شامل اطالعات 19 شرکت و 1 صنعت مختلف از سال های 9921 تا 9916 می باشد از طریق نرم افدزار اس پی اس اس برآورد شده است و سپس اقالم تعهدی اختیاری با توجه بده ضدرایب و رابطده هدای بیدان شدده برآورد گردیده است. جدول 9 حاوی آمار توصیفی اقالم تعهدی بر اساس نوع صنعت با استفاده از رگرسیون خطی می باشد. میانگین به عنوان مهمترین پارامتر مرکزی و انحدراف معیدار بده عندوان مهمتدرین پدارامتر پراکندگی به همراه شاخصهای حداقل و حداکثر ارائه گردیدهاند. جدول زیر نشان دهنده این اسدت کده در تمامی صنایع به جز محصوالت شیمیایی و محصوالت دارویی نسبت اقالم تعهدی به کل دارایدی هدا منفدی است. به عبارت دیگر در این صنایع مقدار وجوه نقد حاصل از عملیات بیش از سود قبل از اقالم غیر مترقبده می باشد. همانطور که جدول نشان می دهد کمترین و بیشترین اقالم تعهدی را به ترتیب صنایع "خدودرو و ساخت قطعات" و "محصوالت دارویی" دارا می باشند. انحراف معیار نیز که نشان دهنده پراکندگی داده هدا حول میانگین می باشد برای تمامی صنایع تقریبا مشابه است. حداقل و حدداکثر اقدالم تعهددی نیدز در هدر صنعت به تفکیک ارائه گردیده است. ترتیب جدول 6 حاوی ضرایب برآورد شده برای تخمین اقالم تعهدی اختیاری بر اساس نوع صنعت است. که به و β9 β6 β9 آالت و تجهیزات می باشد. ضرایب جمع دارایی های شرکت تغییر در درآمد فروش و ناخالص امدوال ماشدین جدول 9 حاوی آمار توصیفی متغیر وابسته اقالم تعهدی اختیاری مدی باشدد. میدانگین اقدالم تعهددی اختیاری در بین 162 شرکت د سال )تقریبا 6 درصد( به کل داراریی ها است و میانه این داده ها نیز تقریبا همین مقدار را نشان می دهد. پراکندگی اقالم تعهدی اختیاری نسبت به میدانگین برابدر مدی باشد و همچنین کمترین و بیشترین میزان اقالم تعهدی اختیاری در میان داده های مزبور به ترتیب 4110 دد و 9161 می باشند. شماره / 31 پائیز 1331

10 121 رابطه بین اظهارنظر حسابرس اقالم تعهدي اختیاري و ریسک مالي نوع صنعت خودرو و ساخت قطعات جدول 1. آمار توصیفی اقالم تعهدی بر اساس نوع صنعت متغیر سال شرکت میانگین انحراف معیار مینیمم ماکسیمم کانی غیر فلزی فلزات اساسی ماشین آالت و تجهیزات محصوالت شیمیایی محصوالت غذایی و آشامیدنی محصوالت دارویی TA it /A it-1 TA it /A it-1 TA it /A it-1 TA it /A it-1 TA it /A it-1 TA it /A it-1 TA it /A it-1 منبع : یافته های پژوهشگر جدول 2.نتایج رگرسیون مربوط به برآورد βهای اقالم تعهدی مدل تعدیل شده جونز بر اساس صنعت نوع صنعت کانی غیر فلزات ماشین آالت محصوالت محصوالت محصوالت فلزی اساسی و تجهیزات شیمیایی غذایی دارویی خودرو ضرایب β β β9 منبع : یافته های پژوهشگر جدول 3. آمارههای توصیفی متغیر وابسته متغیر عالمت شرکت سال میانگین میانه حداکثر حداقل انحراف معیار اقالم تعهدی اختیاری DA منبع : یافته های پژوهشگر 4-6- انتخاب ازبین روشهای داده های ترکیبی یا تابلویی برای انتخاب از بین روشه یا دادههای تلفیقی و دادههای ترکیبی از آزمون اف. لیمر استفاده شده است. بر اساس نتایج مندرج در جدول 0 مشاهده می شود که سطح معناداری برای آماره اف در همدهی مددل هدا بیشتر از 4141 است بنابراین روش مناسب مورد استفاده مدل ها مدل داده های ترکیبی می باشد. بنابراین از آنجایی که سطح معناداری آزمون اف.لیمر در تمامی فرضیه ها بیشتر از 4141 است برای همین نیازی بده آزمون هاسمن نمی باشد. شماره 31/ پائیز 1331

11 نویسندگان بهزاد کاردان مهدي صالحي و حسین کالته 121 جدول 4.نتایج آزمون اف. لیمر شماره مدل فرضیه یک فرضیه دو فرضیه سه متغیر وابسته اقالم تعهدی اختیاری اقالم تعهدی اختیاری اقالم تعهدی اختیاری سطح معناداری آماره اف. لیمر منبع : یافته های پژوهشگر روش مناسب جهت برآورد مدل ترکیبی ترکیبی ترکیبی 7- نتایج آزمون فرضیههای پژوهش نتیجه حاصل از آزمون فرضیه اول در جدول 1 درج شده است. با توجه به آماره اف. و ضریب معنداداری مدل که کمتر از 1 درصد است رابطه بین اظهارنظر حسدابرس و اقدالم تعهددی اختیداری معنداداری اسدت. همچنین با توجه به آماره دوربین واتسون مشکل خود همبستگی وجود ندارد. نتیجه آزمون فرضیه دوم در جدول 2 درج شده است. نتایج آماره اف و معناداری مدل نشان می دهد که مدل معنادار است. همچنین متغیر ها در مدل معنادار می باشد البته با توجه بده اینکده ضدریب اهدرم مدالی منفی است لذا رابطه معکوس می باشد یعنی با افزایش اهرم مالی واحد های تجاری اقدالم تعهددی کمتدری استفاده نموده و اظهار نظر حسابرس به سمت مقبول سوق پیدا می کند. نام متغیر اظهار نظر حسابرس مقدار ثابت ضریب تعیین ضریب تعیین تعدیل شده جدول 5. نتایج آزمون فرضیه اول نماد متغیر ضرایب معناداری ضرایب آماره t آماره F معناداری مدل آماره دوربین- واتسون AOP β منبع : یافته های پژوهشگر نام متغیر اظهارنظر حسابرس اهرم مالی مقدار ثابت جدول 6. نتایج آزمون فرضیه دوم نماد متغیر ضرایب شماره / 31 پائیز 1331 معناداری ضرایب آماره t آماره F معناداری مدل آماره دوربین- واتسون AOP FL β ضریب تعیین ضریب تعیین تعدیل شده منبع : یافته های پژوهشگر

12 122 رابطه بین اظهارنظر حسابرس اقالم تعهدي اختیاري و ریسک مالي نتیجه آزمون فرضیه سوم در جدول 1 درج شده است. نتایج آماره اف و معناداری مدل نشان مدی دهدد کده مدل معنادار است. ولی متغیر نوسانات سود در مدل معنادار نبوده و فرضیه پذیرفته نمی شود. نام متغیر اظهارنظر حسابرس نوسانات سود مقدار ثابت نماد متغیر جدول 7. نتایج آزمون فرضیه سوم ضرایب tآماره معناداری ضرایب AOP VOL β ضریب تعیین ضریب تعیین تعدیل شده Fآماره معناداری مدل آماره دوربین- واتسون منبع : یافته های پژوهشگر 8- بحث و نتیجه گیری یافته های پژوهش در خصوص فرضیه اول نشان می دهد که حسابرسی مستقل موجب کاهش اسدتفاده اقالم تعهدی اختیاری توسط مدیریت شده است و از طرفی نشان دهنده افزایش کیفیت روشهای حسابرسی و اثر بخش بودن این روشها می باشد در نتیجه می توان گفت حسابرس مستقل موجب می شود شکاف بین مدیریت و مالکان از بین برود و بعنوان یک پل ارتباطی بین واحد تجاری و اسدتفاده کننددگان از صدورتهای مالی مفید واقع شود بنابراین پیشنهاد می شود سرمایه گذاران در زمان تجزیه و تحلیدل صدورتهای مدالی و اخذ تصمیمات مربوط به سرمایه گذاری برای اطمینان بیشتر و تحقق سدود ارائده شدده بده ندوع اظهدارنظر حسابرس در گزارش حسابرسی توجه ویژه شده و در صورتی که حسابرس اظهار نظر تعدیل شده ارائه نموده آثار بند مربوطه را بر سود خالص و کلیت صورتهای مالی بسنجند. همچنین به سدازمان حسابرسدی بعندوان مرجع تدوین استانداردهای حسابرسی و حسابداری پیشنهاد می شود استانداردهای مزبدور را بدا توجده بده تحوالت اقتصادی و استانداردهای بین المللی به روز نماید تا کیفیت حسابرسی باالتر رود. گفتنی است نتایج این فرضیه مغایر نتایج الثانی بات و عبدل جلیل) 6499 ( هربون و داگانداتن )6442( بداتلر لون و ویلنبدرگ )6440( و ابراهیمی کردلر و سیدی )9921( می باشد. یکی از دالیل موافق نبودن نتیجده ایدن پدژوهش بدا پژوهشهای قبلی این است که اقالم تعهدی اختیاری در پژوهش حاضر بر اسداس ندوع صدنعت بدرآورد شدده است. در مورد تایید فرضیه دوم چنین می توان نتیجه گرفت کده سداختار سدرمایه واحدد هدای تجداری در خصو ص ا ستف اد ه از اق ال م تع ه د ی ا ختی ار ی و اظ ه ار ن ظ ر حس د اب ر س م د وث ر ا س د ت. از آنج د ایی ک ده ر اب ط ده م زب د ور معکوس است می توان نتیجه گرفت که شرکتهای با اهرم مالی باال اقالم تعهدی کمتدری اسدتفاده نمدوده و گزارش حسابرس به سمت مقبول سوق پیدا می کند. به نظر می رسد یکی از دالیل کمتر استفاده کدردن از اقالم تعهدی اختیاری دریافت گزارش مقبول جهت اخذ تسهیالت از بانکها و سایر اعتبار دهندگان به منظور شماره 31/ پائیز 1331

13 نویسندگان بهزاد کاردان مهدي صالحي و حسین کالته 121 خوب جلوه دادن فعالیت های واحد تجاری باشد. به بانکها و موسسات اعتباری پیشنهاد مدی شدود در زمدان پرداخت تسهیالت از نوع اظهار نظر حسدابرس بعندوان مبندای عملکدرد وضدعیت مدالی و انعطداف پدذیری واحدهای تجاری استفاده شود همچنین به بانک مرکدزی پیشدنهاد مدی شدود قدانونی را وضدع نمایدد کده تسهیالت بر مبنای گزارشات تعدیل نشده پرداخت شود نه صرفا فقط گزارش حسابرس اخذ شود بدون توجه به نوع اظهار نظر تسهیالت پرداخت شود. همچنین نتایج این فرضیه مطابق و سازگار با نتایج الثدانی بدات و عبدل جلیل )6499( است. فرضیه سوم پذیرفته نشد و این بر خالف مبانی نظری مطرح شده است که بیان نموده بودند سرمایه گذاران معموال در شرکتهایی سرمایه گذاری می کنند که نوسانات سود کمتدری دارندد. نتیجه این فرضیه مخالف نتایج هربون و داگاناتن ) 6442 (و موافق نتایج الثانی بدات و عبددل جلیدل) 6499 ( است. فهرست منابع )9 )6 )9 )0 استانداردهای حسابداری. سازمان حسابرسی. )9922(. ابراهیمی کردلر علی و سید عزیز سیدی ) 9921 ( " نقش حسابرسان مستقل در کاهش اقدالم تعهددی اختیاری" بررسی های حسابداری و حسابرسی. دوره 91 شماره 10 صص آقایی محمد عادل آذر و علی اکبر جوان )9919( " بررسی رابطه جایگزینی دستکاری فعالیت های واقعی و دستکاری اقالم تعهدی اختیاری" مجله پدژوهش هدای حسدابداری مدالی دوره 0 شدماره 6 صص بنی مهد بهمن یحیی حساس یگان و نرگس یزدانیان )9919( " مدیریت سود و اظهار نظر حسابرس: شواهدی از بخش خصوصی حسابرسی" فصلنلمه علمی و پژوهشی حسابداری مدیریت سال 1 شماره 69 صص )1 )2 )1 )2 حساس یگانه یحیی قاسم بولو و فاطمه فرخی نژاد. )9921( " رابطه بدین اقدالم تعهددی اختیداری و گزارش حسابرس" دانش حسابرسی. سال 94 شمار 9 صص حیدر پور فرزانه و معصومه توحید لو )9919(. تاثیر اقالم تعهدی غیر عادی بر گزارشگری حسابرسی. بررسیهای حسابداری و حسابرسی. دوره 91 شماره 0 صص شباهنگ رضا )9921( "تئوری حسابداری" جلد اول چاپ هشتم تهران سازمان حسابرسی. مرادی محمد محمد اصولیان و محمد نوروزی )9919( " اظهار نظر حسدابرس و مددیریت سدود بدا تاکید بر ابهام در تداوم فعالیت" بررسی های حسابداری و حسابرسی دوره 69 شماره 9 صص )1 ظریف فرد احمد و امین ناظمی )9929( " بررسی نقش سدود حسدابداری و جریدان هدای نقددی در سنجش عملکرد شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهدران" بررسدی هدای حسدابداری و حسابرسی دوره 99 شماره 91 صص شماره / 31 پائیز 1331

14 121 رابطه بین اظهارنظر حسابرس اقالم تعهدي اختیاري و ریسک مالي 94( نوروش ایرج سحر سپاسی و محمد رضا نیک بخت )9920( "بررسدی مددیریت سدود در شدرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران" مجله علوم اقتصدادی و انسدانی دانشدگاه شدیراز دوره 66 شماره 6 صص ( ولی زاده الریجانی زهرا )9921( "نتایج مدیریت واقعی سود" پایان نامه منتشر نشدده دانشدکده ای علوم اجتماعی و اقتصادی دانشگاه الزهرا. تهران. 12) Bartov, E., Gul, F. A. and Tsui, J. S. L.,(2001)," Discretionary-accruals Models andaudit Qualifications",Journal of Accounting and Economics, Vol. 30, PP ) Becker, C.L, Defond, M.L, Jiambalvo. J &Subramanyam K. R.,(1998), "The effect of Audit Quality on Earnings Management", Contemporary Accounting Research, Vol. 15,No. 1,PP ) Bradshaw, M.T., Richardson, S.A., Sloan, R.G., (1999)," Earnings Quality and Financial Reporting Credibility: An Empirical Investigatio",Working Paper, University of Michigan. 15) Butler, M., Leone, A.J., &Willenborg, M., )2004(,"An Empirical Analysis of Auditor Reporting and its Association with Abnormal Accruals", Journal of Accounting and Economics, Vol. 37,No. 2, PP ) Chen, Y., Lin, K. L., & Zhou, J.,(2005), "Audit Quality and Earnings Management for Taiwan IPO Firm", Managerial Auditing Journal, Vol. 20, PP ) DeAngelo, L.E.,(1986)," Accounting Numbers as Market Valuation Substitutes: A Study of Management Buyouts of Public Stockholders",The Accounting Review, Vol. 61, No. 3, PP ) Dechow, P. M., Sloan, R. G., & Sweeny, A. P,, )1995(,"Detecting Earnings Management", The Accounting Review, Vol. 70, No. 2, PP ) DeFond, M., )1993)," Factors Related to Auditor-Client Disagreements Over Income- Increasing Accounting Methods", Contemporary Accounting Research, Spring. 20) Francis J.R.& Krishnan J., )1999(,"Accounting Accruals and Auditors Reporting Conservatism", Contemporary Accounting Research, Vol. 16, PP ) Gabrielsen, G., Gramlich, J. &Plenborg, T. (2002), "Managerial Ownership, 22) Information Content of Earnings, and Discretionary Accruals in a Non-US 23) Setting", Journal of Business, Finance and Accounting, Vol. 29, PP ) Gaganis, Ch. and Pasiouras, F.,(2007), "Multivariate Analysis of the Determinants of Auditors' Opinion on Asian Banks", Managerial Auditing Journal, Vol. 22, No. 3, PP ) Herbohn, K., Ragunathan..V., )2008(,"Auditor Reporting and Earnings Management", Accounting and Finance, Vol. 48, PP ) Healy, P.M., (1985), "The Effect of Bonus Schemes on Accounting Decisions", Journal of Accounting and Economics, Vol. 7, PP ) Jones, J.,(1991), "Earning Management During Import Relief Investigation", Journal of Accounting Research, Vol. 92 Autumn. 28) Johl, S., Jubb, C. A. and Houghton, K. A.,(2003),"Audit Quality: Earnings Management in the Context of the 1997 Asian Crisis", American Accounting 29) Association Annual Meeting, Hawaii. 30) Kaplan. R. S.,(1985), "Comments on Paul Healy: Evidence on the Effect of Bonus Schemes on Accounting Procedure and Accmal Decisions", Journal of Accounting and Economics, Vol. 7, PP ) Sanchez-Ballesta, J. P. and Garcia-Meca, E.,(2007), "Ownership Structure, Discretionary Accruals and The in Formativeness of Earnings", Corporate Governance, Vol. 15, No. 4 PP شماره 31/ پائیز 1331

15 نویسندگان بهزاد کاردان مهدي صالحي و حسین کالته ) Thuneibet.A., abdel-jalil.t., (2011),"Auditors Opinions, Discretionary Accruals and Financial Risk:Evidence from Jordan", Journal of Accounting Business & Management, Vol. 18, No. 1, PP ) Tsipouridou, M. and Spathis, Ch., (2014), "Audit Opinion and Earnings Management: Evidence from Greece", Accounting Forum, Vol. 38, No. 1, PP ) Warfield, J.D, Wild, J. J. & Wild, K. L., (1995), "Managerial Ownership, Accounting Choices and In Formativeness of Earnings", Journal of Accounting and Economics, Vol. 20, PP یادداشتها 1. Thuneibet & Abdel.jalil 2. Defond 3. Dechow 4. Jones 5. Chen 6. Johl 7. Ferdinand 8. Jones 9. DeAngelo 10. Healy 11. Bradshaw 12. Francis & Krishnan 13. Bartov, Ferdinand & Tsuijadi 14. gaganis 15. Sanchez & Garcia 16. Gabrielsen 17. Tsipouridou, M. and Spathis 18. Herbohn & Ragunathan 19. Butler, Leone &Willenborg 20. Warfield & Wild 21. kaplan 22. Dechow, Sloan & Sweeny شماره / 31 پائیز 1331